
Uluslararası ticaret hukuku uluslararası ticaret bağlamında gerçekleşen işlem ve sözleşmeleri içeren kanunların bütünü olarak ifade edilmektedir. Uluslararası düzenlemeler, etki alanları ve teamül hukuku, uluslararası ticaret hukuku kapsamına dahil olmaktadır. Uluslararası ticaret içerisinde gerçek ve tüzel özeneler arasında gerçekleştirilen mal veya hizmet değişimleri bulunmaktadır. Farklı ülkelerde yapılan ticaret konu içerisine dahil olarak yabancılık unsuru içerdiğinden uluslararası hukuk şeklinde tabir edilmektedir. Bunun yanı sıra uluslararası ticaret, ulusal hukuk kapsamına da dahil olmaktadır. Taraflar arasında meydana gelebilecek uyuşmazlık vb. durumlar, uluslarası ticaret hukuku sayesinde çözüme kavuşabilmektedir.
Uluslararası Ticaret Hukuku Nedir?
Uluslararası ticaret hukukunun tanımı yapılırken farklı ülkelerde bulunan şirketler veya yabancı uyruklular arasındaki mal hizmet işlemlerini içerisine alan hukuk dalı olarak yapılmaktadır. Uluslararası ticari sözleşmeler, bu alan içinde incelenmektedir. Günümüzde ithalat ve ihracat faaliyetlerinde ciddi artışlar yaşanmaya başladığından uluslararası ticaret hukuku önem kazanmaya devam etmektedir.
Ticari olarak meydana gelen uyuşmazlıklar ve bunların uluslararası olarak nasıl çözüleceği uluslararası ticaret hukukunun konuları arasındadır. Uluslararası ticaret hukukunun müdahale alanları incelendiğinde hem özel hukuk hem de kamu hukukuna dahil olduğu durumlar görülmektedir. Örneğin uluslararası ticaret sözleşmeleri ve mal satışları gibi konular özel hukuk içerisinde değerlendirilmektedir.
Uluslararası Ticaret Hukuku Kanunu
Uluslararası ticaret hukukunun yasası Türk Hukuk sistemi içerisinde 5718 sayılı kanun olarak bilinmektedir. Resmi Gazete’de yayınlanan “Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun” uluslarası ticaret konularını içerisine almaktadır. Uyuşmazlık yaşanan durumlarda her iki taraf arasında ilgili ülkelerden birisinde dava açılma durumu söz konusudur. Bu tip durumlarda durumun çözüme kavuşturulmasında üçüncü olarak bir ülke yargıya dahil olabilmektedir. Uluslararası unsurlar barındıran durumların açıklığa kavuşması adına yetkili olacan ülke yargısını belirlemek, Devletler Özel Hukuku kapsamına girmektedir. 5718 sayılı uluslararası ticaret hukuku kanunu kapsamında değerlendirilen ve uluslararası ticaret hukukunu ilgilendiren konular şu şekildedir:
- Türk Mahkemeleri’nin uluslararası alanda yetkisinin belirlenmesi,
- Yabancı mahkemelerdeki hakem kararlarının tanınması/tenfizi,
- Uluslarası ticaret sözleşmelerinde hangi hukukun uygulanacağının kararlaştırılması.
5718 sayılı kanunun kapsamı incelendiğinde yabancılık unsuru taşıyan ilişki ve işlemlerin düzenlenmesi tabirinin kullanıldığı görülmektedir. Herhangi bir uluslararası uyuşmazlık durumunda Türk Mahkemeleri’nde açılacak olan davalarda, ilk tespit edilecek durum hangi hukukun uygulanacağı olmaktadır. Türk Kanun düzeni gereğince aykırılık oluşturmayan herhangi bir kanun üzerinden davaların yürütülmesi mümkün olmaktadır. 5718 sayılı kanunun 5. maddesinde Türk kamu düzenine aykırı olmayacak olan hükümlerin uygulanması gerektiği açık şekilde belirtilmektedir.
Ayrıca Ticaret Hukuku bilgilerini inceleyebilirsiniz.
Uluslararası Ticaret Hukuku Gelişim Süreci
Uluslararası ticaret hukukunun gelişim süreci Ortaçağ dönemine kadar gitmektedir. Orta Çağ’da uygulanan uluslararası hukuksal sistem, “lex mercotoria” olarak adlandırılmıştır. Anlamı ise “tacirlerin hukuku” olarak çevrilmektedir. O dönemde limanlar ve fuarlar arasında ticaret yapanların aralarındaki ilişkiler, bu hukuksal çerçevede düzenlenmiştir. Lex mercotoria olarak adlandırılan uluslararası ticaret hukukunun özellikleri şu şekildedir:
- Hakkaniyetli karar verme ilkesi,
- Tacirler tarafından uygulanması,
- Uluslararası niteliğe sahip olması,
- Ticari teamüllerin temel kaynağı olması,
- Noterlik faaliyetlerinden dolayı evrensel boyuta taşınması.
Orta Çağ döneminden sonra uluslararası ticaret hukuku anlamında en çok gelişme 18 ve 19. yüzyılda olmuştur. Feodal oluşumdan ulus devlet düzenine geçişte hızlanma yaşanmasıyla beraber ticari ilişkilerin düzenlenmesi hız kazanmıştır. Özellikle İngiltere ve Fransa gibi büyük ülkelerde tcaretin düzenlenmesini sağlayan iç hukuk kurallarında gelişmeler görülmüştür. Orta Çağ’daki lex mercotoria düzeninden gelen birtakım uygulamalar bu dönemlerde de uygulanmaya devam edilmiştir.
Uluslararası ticaret hukukunda son gelişmeler ise 2. Dünya Savaşı’nın ardından yaşanmıştır. Oluşan yeni ekonomik düzen çerçevesinde uluslararası ticaret yöntemlerinde gelişmeler meydana gelmiştir. Kamusal engeller kaldırılmaya çalışılarak uluslararası ticaretin gelişmesindeki yavaşlatıcı unsurların azaltılması hedeflenmiştir. Uluslararası ticaret anlamındaki tüm gelişmeler ise hukuksal anlamda bir düzen olması gerektiğinin başlıca kanıtlarından olmuştur.
Uluslararası Ticaret Hukuku Bağlamları
Uluslararası ticaret hukukunun bağlamları içerdiği konuyla bağlantılı olarak değişmektedir. Uluslarası ticaret hukuku, konulara göre değişmekle beraber farklı hukuk alanlarına dahil olabilmektedir. Uluslarası ticaret hukukunun dahil olabileceği hukuk alanlarını şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Uluslararası Kamu Hukuku: Uluslararası kamu hukuku, kapsamı dahilinde uluslararası ticari faaliyetleri kontrol etmektedir. İki taraflı anlaşamlardan çok taraflı anlaşmalara kadar pek çok nokta bu alan içerisine dahil olmaktadır.
- Özel Hukuk: Uluslararası ticaret sözleşmelerindeki hükümler, özel hukuk kapsamında değerlendirilmektedir. Sözleşme içeriğinin belirli kurallar çerçevesinde kararlaştırılması gibi hükümleri içermektedir.
- Kamu Hukuku: Uluslararası ticari sözleşmeler, kamu hukukuyla bağlantılı kurallar içerebilmektedir. Uluslararası ticaret hukuku alanında ticari ürünlerin standardını belirleyen düzenleme ve gümrük kanunları bu kapsama girmektedir.