Ticari satışlarında ayıplı mal tüketici mahkemelerinin en önemli konularından bir tanesidir. Tüketicilere satılan mallarda ayıp olması durumunda iki kavram karşımıza çıkar. Bunlar açık ayıp ve gizli ayıptır. Taşınırların satışı genel olarak TBK’da düzenlenen satıcının ayıplı maldan doğan sorumluluğunun karşılığında alıcıların sahip oldukları seçimlik haklar olarak ifade edilmektedir. Türk Tüketici Kanunu’nda TBK’ya atıf yapılarak özel hükümler saklı kalması ile birlikte tacirler arasında mal ve satış değişmeleri satış sözleşmeleri ile hükümlerin uygulanmasını sağlamaktadır.
Ayıp Nedir?
Ayıp terimiyle, satılan malda ortaya çıkan ve alıcının o maldan tümüyle ya da gerektiği gibi yararlanmasını engelleyen eksiklikler ve aksaklıklar ifade edilmek istenir. Ayıplı malın tanımı 6502 sayılı TKHK m. 8/1’de yapılmıştır. Buna göre;
“Ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır.”
Ayıp Türleri
Ayıp satılan malların mevcut vasıflarının ve onda bulunması gereken vasıflardan farklı olduğunu ifade eden bir kavramdır. Başka bir deyiş ile satılanların elverişliliği ve kullanılabilirliğini etkilemekte olan her türlü özellikler ayıp olarak nitelendirilir. Bunun yanı sıra gizli ayıp ilk başta olağan bir şekilde görülen ayıp çeşidi iken gizli ayıp ise ürün satın alındığında görülmeyen kullanıldıkça kendini gösteren ayıp türüdür.
Tüketici onarım veya yenisi ile değişim hakkını kullandığı takdirde, mal tekrar arızalanırsa diğer seçimlik haklarını kullanabilir. Zira bu haklar yenilik doğurucu haklardan değildir
Tüketici seçimlik hakları ile birlikte Türk Borçlar Kanunu hükümlerine göre tazminat isteyebilir. Tüketicinin satın aldığı malın ayıplı çıkması nedeni ile ayrıca ayıplı malın sebep olduğu zararları seçimlik haklarındaki bu taleplerden biriyle birlikte satıcı veya üreticiden talep etme hakkına sahiptir.
Ayıplı Mal Nedeni ile Seçimlik Haklar
Satılan malın ayıplı olması durumunda tüketiciye 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 11 hükmünde dört ayrı seçimlik hak tanınmıştır. Tüketicinin satın aldığı malın ayıplı olması durumunda, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 11 hükmünden kaynaklanan seçimlik hakları
Malı iadeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme,
Malın ayıpsız yenisi ile değişimini talep etme,
Ayıp oranında satış bedelinden indirim talep etme,
Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere ücretsiz onarım isteme haklarına sahiptir.
Tüketicinin satın aldığı malın ayıplı çıkması halinde sözleşmeden dönme ve bedelde indirim hakkının kullanılması yenilik doğuran haklardandır. Kural olarak bu haklar kullanılmakla sonuç doğurur, bu nedenle istisnai haller dışında tüketici bu hakları kullandıktan sonra vazgeçemez.